1761583140
ავტორი
ბაკურ გაბუნია
XXI საუკუნის დასაწყისიდან გლობალური ურბანიზაციის ტემპმა კრიტიკულ ზღვარს მიაღწია, რამაც ქალაქებში სატრანსპორტო კოლაფსები, მზარდი ემისიები და სოციალური სივრცის დაკარგვა გამოიწვია. ტრადიციული ურბანული მოდელები, რომლებიც ხასიათდებოდა ფუნქციური ზონირებით (ცალკე საცხოვრებელი, ცალკე სამუშაო, ცალკე კომერციული ზონები), აღარ პასუხობს მოსახლეობის თანამედროვე საჭიროებებს. ამ გამოწვევების გადასაჭრელად, გაჩნდა „15-წუთიანი ქალაქის“ (15-Minute City) კონცეფცია, რომლის ავტორია ცნობილი ფრანკო-კოლუმბიელი ურბანისტი, კარლოს მორენო. ეს კონცეფცია გვთავაზობს რევოლუციურ ხედვას, სადაც ქალაქის მოწყობა ადამიანის დროის და ენერგიის მაქსიმალურ დაზოგვაზეა ორიენტირებული. მთავარი პრინციპი მდგომარეობს იმაში, რომ ყველა სასიცოცხლო სერვისი მცხოვრებლისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ფეხით ან ველოსიპედით 15 წუთის სავალ გზაზე.
ტრადიციული მონოცენტრული ქალაქი (რომელიც XX საუკუნის ამერიკული მოდელიდან მომდინარეობს) ცდილობს, ყველა სამუშაო ადგილი და ძირითადი სერვისი ერთ ცენტრალურ ბირთვში მოაქციოს, რაც უბნებს შორის დიდ სატრანსპორტო დამოკიდებულებას ქმნის. 15-წუთიანი ქალაქი ამ პრინციპს ანაცვლებს პოლიცენტრული (მრავალბირთვიანი) სტრუქტურით, სადაც ქალაქი დაყოფილია მცირე, მაგრამ თვითკმარ უბნებად.
ნაცვლად იმისა, რომ ქალაქის ყველა მოსახლემ იაროს ერთ დიდ საავადმყოფოში, პოლიცენტრული მოდელი ხელს უწყობს მცირე, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კლინიკების გაჩენას. ეს უზრუნველყოფს, რომ საგანგებო სიტუაციების დროს დახმარება მაქსიმალურად სწრაფად იყოს ხელმისაწვდომი. ამასთანავე, ამგვარი სტრუქტურა ამცირებს როგორც სატრანსპორტო ნაკადს, ისე სისტემურ რისკებსაც.
„15-წუთიანი“ კონცეფციის წარმატების გასაღები არის მკაცრი ფუნქციური ზონირების გაუქმება. ერთსა და იმავე შენობაში ან ქუჩაზე ორგანულად უნდა იყოს ინტეგრირებული საცხოვრებელი, კომერციული და საოფისე სივრცეები. მაგალითად, ნიდერლანდებისა და დანიის ქალაქებში ხშირია მრავალსართულიანი შენობები, სადაც პირველი ორი სართული ეთმობა მაღაზიებს, კაფეებსა და მცირე სამუშაო სივრცეებს, ხოლო ზედა სართულები – საცხოვრებელ ბინებს. ეს უზრუნველყოფს, რომ კონკრეტული უბანი არ „იკეტება“ საღამოს 6 საათის შემდეგ და ინარჩუნებს აქტიურ სოციალურ ცხოვრებას. ეს თავის მხრივს ამცირებს უსაფრთხოების რისკებსაც, რადგან ტერიტორია მუდმივი მეთვალყურეობის ქვეშაა (Eyes on the Street – ჯეინ ჯეიკობსის თეორია).
„15-წუთიანი ქალაქი“ მოითხოვს აქტიური მობილობის (ფეხით სიარული, ველოსიპედით გადაადგილება) გაძლიერებას. ეს არის მთავარი მექანიზმი, რომელიც ებრძვის კლიმატის ცვლილებას ურბანულ დონეზე. სატრანსპორტო სექტორი არის ნახშირბადის ემისიების ერთ-ერთი მთავარი წყარო, ხოლო მისი შემცირება პირდაპირ კავშირშია მოგზაურობის მანძილის შემოკლებასთან.
ბევრ ქალაქში, სადაც აღნიშნული კონცეფცია უკვე ოფიციალურად მიიღეს, ათობით კილომეტრი საავტომობილო გზა გარდაიქმნა უსაფრთხო ველობილიკებად და ფართო ტროტუარებად. ამასთანავე, სკოლების ეზოები უქმეებზე გადაკეთდა მწვანე საზოგადოებრივ სივრცეებად, რაც ზრდის მწვანე ინფრასტრუქტურას და ჯანსაღ გარემოს აყალიბებს. დროის დანაზოგი კი, რომელიც ტრანსპორტზე იხარჯებოდა, უბრუნდება მოქალაქეს დასვენებისთვის, სოციალიზაციისთვის ან განათლებისთვის. ეს ზრდის ლოკალურ სოციალურ კავშირებს და აძლიერებს სამეზობლო იდენტობას. მაგალითად, პორტლენდში, სადაც აქტიური მობილობა წახალისებულია, კვლევებმა აჩვენა, რომ უბნებში, სადაც ფეხით სავალი მანძილის ფარგლებში მეტი სერვისია, მოსახლეობის ჯანმრთელობის ინდექსი და სოციალური კმაყოფილება უფრო მაღალია.
ურბანული სამართლიანობის თვალსაზრისით, კონცეფცია უზრუნველყოფს, რომ სერვისების ხარისხი არ იყოს დამოკიდებული მაცხოვრებლის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე ან ავტომობილის ფლობაზე.
ყველაზე მწვავე კრიტიკა კონცეფციის მიმართ არის გენტრიფიკაციის რისკი. როგორც კი სამეზობლოში ხდება ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება (ახალი პარკები, ველობილიკები, მაღალი ხარისხის სერვისები), უძრავი ქონების ღირებულება იზრდება, რაც აძვირებს ქირას და იწვევს ძირძველი, დაბალშემოსავლიანი მცხოვრებლების სხვაგან გადასახლებას. ამის თავიდან ასაცილებლად კი, აუცილებელია, მუნიციპალიტეტებმა დანერგონ ანტი-გენტრიფიკაციული რეგულაციები, როგორებიცაა: ინკლუზიური ზონირება, რომელიც დეველოპერებს ავალდებულებს, ახალ მშენებლობებში დაბალფასიანი საცხოვრებელი ბინების გარკვეული პროცენტი შეინარჩუნონ; ან ქირის კონტროლის გარკვეული ფორმების შემოღება გარდამავალ პერიოდში.
როგორც ვხედავთ, 15-წუთიანი ქალაქის კონცეფცია თანამედროვე ურბანისტიკის ერთ-ერთი ყველაზე ამბიციური და ჰუმანური ხედვაა. ის წარმოადგენს გზას, რომლითაც ქალაქი შეიძლება გახდეს უფრო მდგრადი, ეკოლოგიურად სუფთა და სოციალურად ინკლუზიური. კონცეფციის წარმატებით განხორციელება მოითხოვს არა მხოლოდ ინჟინერიასა და არქიტექტურას, არამედ რადიკალურ ცვლილებას პოლიტიკურ ნებასა და საზოგადოებრივ ცნობიერებაში. ქალაქმა უნდა გააცნობიეროს, რომ ყველაზე ძვირფასი რესურსი, რომელსაც ის ფლობს, არის მოქალაქეთა დრო და ამ დროის დაზოგვა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ინვესტიცია მომავლის ქალაქის მშენებლობაში.
1751648871
