როგორ ინახავენ ქალაქების ისტორიას ციფრული ტექნოლოგიები

წარმოიდგინეთ ქალაქი, როგორც ცოცხალი ორგანიზმი — სუნთქავს, იზრდება და იცვლება, თუმცა ურბანული განვითარება ხშირად ძველს შთანთქავს ხოლმე. ქრება ისტორიული უბნები, ნაგებობები, ქუჩების თავდაპირველი იერი. მაგრამ იქ, სადაც ისტორია ფიზიკურად იშლება, ტექნოლოგია ჩნდება, როგორც მისი ახალი დამცველი. დღეს, ციფრული სამყაროს წყალობით, ჩვენ შეგვიძლია ქალაქების მეხსიერება შევინახოთ ისე, რომ ის მომავალ თაობებს ცოცხლად გადავცეთ.

დროის აღბეჭდვა ციფრულ სივრცეში

ისტორიის შენარჩუნება ამჟამად ახალი ფორმით ხდება. გეოგრაფიული საინფორმაციო სისტემები (GIS), 3D სკანირება და ციფრული არქივები ქმნიან ქალაქის „მეორე ცხოვრებას“ — პარალელურ რეალობას, სადაც წარსული და აწმყო ერთმანეთს ერწყმის.

GIS სისტემა რუკასთან ერთად აერთიანებს მონაცემებს, ფოტოებს, არქივებსა და ისტორიულ დოკუმენტებს, რის საშუალებითაც შეგვიძლია დავინახოთ, როგორ იცვლებოდა ქალაქის სტრუქტურა სხვადასხვა ეპოქაში. ხელოვნური ინტელექტის ინტეგრაციამ GIS კიდევ უფრო გააძლიერა. დღეს ალგორითმები ავტომატურად ამუშავებენ ძველ რუკებს, აგებენ 3D მოდელებს და ქმნიან დინამიკურ ვიზუალიზაციებს იმ უბნებისა, რომლებიც ფიზიკურად აღარ არსებობს.

როცა ქვა ციფრულ ფორმას იღებს

მეხსიერების მატერიალიზებაც კი ძალიან სწრაფად ვითარდება. 3D სკანერები და LiDAR (Light Detection and Ranging) ტექნოლოგია ძველ შენობებსა და კულტურულ ობიექტებს ციფრულ ფორმას აძლევს ზუსტად იმ ვიზუალით, როგორიც რეალურად იყო.

LiDAR ასხივებს ათასობით ლაზერულ იმპულსს წამში, ზომავს მათ ასახვას და ქმნის ობიექტის სამგანზომილებიან რუკას. ასე იქმნება ულამაზესი და ზუსტი ციფრული ასლები.
პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი ამის საუკეთესო მაგალითია. 2019 წლის ხანძრის შემდეგ, სწორედ 3D სკანირებისა და LiDAR მონაცემების წყალობით გახდა შესაძლებელი ტაძრის დეტალური აღდგენა.

დრონები და ფოტოგრამმეტრია: თვალით დანახული მეხსიერება

დრონებით გადაღებული ფოტოებისა და ვიდეოების ბაზები ქმნიან „ჰაერიდან აღებულ არქივებს“, სადაც თითოეული ქუჩა, სახურავი და მოედანი დეტალურადაა აღბეჭდილი. ფოტოგრამმეტრია — ტექნოლოგია, რომელიც ასობით ფოტოს აერთიანებს და ქმნის ზუსტ 3D მოდელებს — ქალაქის სივრცის რეალურ სურათს გვაძლევს.

ასეთი მონაცემები არა მხოლოდ მეხსიერების შესანარჩუნებლად, არამედ ურბანული დაგეგმვისა და გარემოს მონიტორინგისთვისაც გამოიყენება. ზოგი ქალაქი უკვე ქმნის „ციფრულ ტყუპებს“ — საკუთარი ურბანული გარემოს ციფრულ ასლებს, სადაც შესაძლებელია ისტორიული და თანამედროვე მონაცემების შედარება, ან მომავალი ცვლილებების სიმულაცია.

ღია მონაცემების კულტურა (open data) და ციფრული არქივები ყველას აძლევს საშუალებას წარსულს შეეხოს. პლატფორმები, როგორიცაა Europeana, Google Arts & Culture და Digital Public Library of America, ინახავენ მილიონობით სკანირებულ ფოტოს, რუკასა და დოკუმენტს, რომლებიც ხელმისაწვდომია მსოფლიოს ნებისმიერი კუთხიდან. მაგრამ ყველაზე საინტერესო ადგილობრივი ინიციატივებია: community archives — ციფრული სივრცეები, სადაც მოქალაქეები თავად ატვირთავენ ძველ ფოტოებს, უბნის ისტორიებსა და ოჯახურ არქივებს. ასე იქმნება კოლექტიური მეხსიერება, ქალაქის ის სახე, რომელსაც ხალხი თავად აღწერს.

VR და AR — როცა წარსულში ბრუნდები

ვირტუალური და აუგმენტური რეალობა ისტორიას არა მხოლოდ გვიყვება, არამედ მასში გვამოგზაურებს კიდეც. წარმოიდგინეთ, VR სათვალით მალე შეგეძლებათ იმოგზაუროთ შუა საუკუნეების თბილისში, ნახოთ როგორ გამოიყურებოდა ძველი თბილი აბანოები ან რკინის ხიდი XIX საუკუნეში. AR აპლიკაციებით კი საკმარისია კამერა მიმართოთ ქუჩაზე მდგომ შენობას — ეკრანზე გამოჩნდება მისი ძველი იერსახე, აღდგენილი ისტორიული ფენებით.

პროექტი Google Arts & Culture სწორედ ასეთ გამოცდილებას ქმნის — მობილური ტელეფონი იქცევა დროის ფანჯარად, რომლის მეშვეობითაც ძველი ქალაქები ისევ ცოცხლდებიან.

ამ ყველაფერს ემატება ხელოვნური ინტელექტის უზარმაზარი შესაძლებლობები. AI მოდელები ძველ შავ-თეთრ ფოტოებს აცოცხლებენ, აღადგენენ წაშლილ სახეებს, შენობებს და არქიტექტურულ დეტალებს. ზოგიერთ პროექტში ნეირონული ქსელები იყენებენ ისტორიულ წყაროებს, გეგმარებებს, ჩანახატებს, ტექსტურ აღწერებს და ქმნიან იმ ობიექტების ციფრულ რეკონსტრუქციებს, რომლებიც ოდესღაც არსებობდა.

და ბოლოს, GIS, LiDAR, 3D სკანირება, დრონები, ფოტოგრამმეტრია, ხელოვნური ინტელექტი, VR, AR ქმნიან ახალ ენას, რომელზეც ქალაქები საკუთარ ისტორიას გვიყვებიან ხმებით, ფერებითა და მონაცემებით. რაც მთავარია, თითოეულ ჩვენგანს შეუძლია წვლილი შეიტანოს ამ ციფრულ ქრონიკაში — ატვირთოს ფოტო, ხმა, ქუჩის ამბავი და სწორედ ამის წყალობით ქალაქების წარსული აღარ გაქრება, ის უბრალოდ სხვა ფორმით გააგრძელებს ცხოვრებას.