1750437599
ავტორი
მაია დემეტრაშვილი
დიდ ქალაქებში ცხოვრება ყოველთვის პრივილეგია იყო. მეგაპოლისები ადამიანებს განათლებისა და კარიერული განვითარების, ჯანდაცვის, სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის, ტექნოლოგიებისა თუ სხვა რესურსებზე წვდომის მეტ შესაძლებლობას აძლევს. სწორედ ამით აიხსნება მოსახლეობის დიდი ქალაქებისადმი ლტოლვა. როგორც მსოფლიო ბანკის კვლევაშია ნათქვამი, დედამიწის მოსახლეობის 56%, ანუ 4.4 მილიარდი ადამიანი ქალაქებში ცხოვრობს. საფინანსო ინსტიტუტი ვარაუდობს, რომ ეს ტენდენცია მომავალშიც გაგრძელდება და 2050 წლისთვის, ყოველი 10 ადამიანიდან 7 ქალაქში იცხოვრებს.
ურბანიზაციის სწრაფი ტემპი ქმნის გამოწვევებსაც, რადგან სატრანსპორტო მობილობა და ინდუსტრიალიზაცია ჰაერის დაბინძურებას იწვევს. ამავდროულად, ურბანული განვითარებისა და მაღალი სამშენებლო აქტივობის პირობებში მწვანე სივრცეები მცირდება. კვლევების მიხედვით, დიდ ქალაქებში ცხოვრებას უპირატესობებთან ერთად თავისი მინუსებიც ახლავს. კერძოდ, სატრანსპორტო და ინდუსტრიული აქტივობა, გადატვირთული ქუჩები და საცობები საგრძნობლად ზრდის მოსახლეობის სტრესის დონეს.
ქალაქის ხმაური, დაბინძურებული ჰაერი და ურბანული სივიწროვე მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილს ქალაქიდან გარეუბანში გადასვლისკენ უბიძგებს. სუბურბანიზაცია, ანუ ქალაქიდან გარეუბნებში „ემიგრაცია“, მსოფლიოს ბევრ დიდ ქალაქში კარგა ხანია შეინიშნება, მაგრამ პროცესი ყველგან სხვადასხვა ტემპითა და მასშტაბით მიმდინარეობს.
ამ მხრივ ერთ-ერთი გარდამტეხი ფაქტორი კოვიდპანდემია გახდა, როდესაც დისტანციურ მუშაობაზე გადასვლამ მოსახლეობას გაცილებით უფრო მეტი არჩევანის შესაძლებლობა მისცა. ამას არ ჰქონია ერთჯერადი ხასიათი, რადგან ბევრმა კომპანიამ დისტანციური ან ჰიბრიდული სამუშაო მოდელი შეინარჩუნა და დასაქმებულებს საცხოვრებლის თავისუფალი არჩევანი დაუტოვა.
თუმცა ქალაქის სიახლოვეს გარეუბნების განვითარების პირველი ჩანასახი ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში არსებობდა. მაგალითად, ბაბილონის მახლობლად არსებულ გარეუბნებზე ცნობები ჩვ. წ.-მდე 539 წლით თარიღდება. სპარსეთის მეფისთვის თიხის ფირფიტაზე გაკეთებულ ჩანაწერში ნათქვამია:
„ჩვენი უძრავი ქონება მსოფლიოში ყველაზე ლამაზია. ის იმდენად ახლოს არის ბაბილონთან, რომ ქალაქის ყველა უპირატესობით სარგებლობის შესაძლებლობა გვაქვს, თუმცა როდესაც სახლში ვბრუნდებით, ხმაურისა და მტვრისგან მაინც შორს ვართ.“
თანამედროვე სუბურბანული ზრდა კი ინდუსტრიალიზაციის ეპოქაში, XIX საუკუნიდან შეინიშნება, როდესაც სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის განვითარებამ ქარხნებისა და სამუშაო ადგილების ქალაქის გარეთ გადატანის შესაძლებლობა შექმნა. ეს პროცესი კანადაში 1800-იან, იტალიაში კი 1920-იან წლებში დაიწყო. კომპანიებმა საწარმოების ქალაქის ცენტრიდან გადატანის გამო დასაქმებულებისთვის საკუთარი დასახლებები შექმნეს.
სუბურბანულ განვითარებაში დიდი როლი ითამაშა ავტომწარმოებელმა ჰენრი ფორდმა. საავტომობილო ინდუსტრიის განვითარებამ ქალაქგარეთ გადაადგილება კიდევ უფრო გააადვილა. მალე ავტომობილები მოსახლეობისთვის მეტად ხელმისაწვდომი გახდა და დიდი ქალაქებიდან გარეუბნებში წასვლა და დაბრუნება გაცილებით გაამარტივა.
კერძო პირების გარდა, სუბურბანულ განვითარებაში წვლილი სხვადასხვა ქვეყნის ხელისუფლებასაც მიუძღვის. მაგალითად, აშშ-ში გასული საუკუნის 30-იან წლებში, ფედერალური კანონით, გარეუბნებში სახლების ასაშენებლად დაბალპროცენტიანი სესხები და სუბსიდია გახდა ხელმისაწვდომი. 1934 წელს კონგრესმა შექმნა ფედერალური საბინაო ადმინისტრაცია, რომელმაც იპოთეკური სესხების დაზღვევის პროგრამები შეიმუშავა, რომლის ძირითადი მიზანი დიდი დეპრესიის პერიოდში დაზარალებული მოსახლეობისთვის ტვირთის შემსუბუქება იყო.
სუბურბანული განვითარების ახალი ეტაპი მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ დაიწყო. სწორედ ამ პერიოდში შეიქმნა ერთ-ერთი პირველი და გამორჩეული სუბურბანული დასახლება ლევითაუნი. იდეა ყოფილ ჯარისკაცს, უილიამ ლევიტს გაუჩნდა, რომელმაც დეველოპერი მამა (რომელიც იმ პერიოდისთვის საშუალო შემოსავლების მქონე ნიუ-იორკელებისთვის სახლებს აშენებდა) დაარწმუნა, რომ ინვესტიცია გარეუბნის განვითარებაში ჩაედო და სახლების აშენება ლონგ-აილენდთან ახლოს დაეწყო.
ლევიტმა საბინაო განაშენიანების ისეთი მოდელი აირჩია, სადაც უმთავრესი ხელმისაწვდომობა და მასობრივი წარმოება იქნებოდა. სწორედ ამან განსაზღვრა აშშ-ში საგარეუბნო მოდელის განვითარება. ლევითაუნის სტრატეგია შრომის მკაცრ განაწილებაზე, დროისა და ხარჯების მინიმალიზებაზე იყო აგებული. ლევიტი მიიჩნევდა, რომ მისი სამშენებლო პროცესი თანამედროვე ინდუსტრიულ საწარმოდ აქცია და როგორც ამბობდა, ისინი იყვნენ არა მშენებლები, არამედ მწარმოებლები. მან საკუთარ კომპანიას, Levitt & Sons-ს „საბინაო ინდუსტრიის General Motors“-ი უწოდა.
სუბურბანი ლათინური სიტყვიდან მომდინარეობს და ნიშნავს — „ქალაქთან ახლოს“. ეს არის გარდამავალი საცხოვრებელი ზონა ქალაქსა და სოფელს შორის. შესაბამისად, სუბურბანული ადგილები ის დასახლებებია, რომლებიც დიდი ქალაქების შემოგარენში ვითარდება. გამოირჩევა დაბალი სიმჭიდროვითა და ინტენსივობით, დომინირებს დაბალსართულიანი კერძო სახლები, ქალაქთან შედარებით გაცილებით მეტი სიმწვანე და ეკოლოგიურად სუფთა გარემოა.
თანამედროვე სუბურბანული დასახლებები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ლევითაუნის თავდაპირველი კონცეფციისგან. დღეს თანამედროვე ტექნოლოგიები და კომპანიები უფრო დიდი არჩევანის საშუალებას იძლევა. ამავდროულად, შესაძლებელია, მომხმარებელმა არჩევანი შეაჩეროს უფრო ორგანიზებულ სუბურბანულ დასახლებაზე (რომელსაც კომპანიები სთავაზობენ) ან ქალაქის შემოგარენში საკუთარ მიწაზე აიშენოს სახლი.
ეს ტენდენცია უკვე საქართველოშიც რამდენიმე წელია შეინიშნება. თბილისის შემოგარენში რამდენიმე ასეთი პროექტი უკვე განხორციელდა. კონკრეტულ უბნებს კონკრეტული კომპანია აშენებს. მაგალითად, თბილისსა და მის შემოგარენში დაბალი ინტენსივობის საცხოვრებელ და სააგარაკე პროექტებს ავითარებს კომპანია Suburban-ი, რომელიც „კოლიერსთან“ კოლაბორაციით ხორციელდება. როგორც მათ განაცხადშია ნათქვამი, დასახლებები ორიენტირებულია ქალაქგარეთ, ეკოლოგიურ და ნაკლებად დაბინძურებულ გარემოში საცხოვრებელი და სააგარაკე უბნების შექმნაზე, რომლებიც ახლოსაა ურბანულ ცენტრებთან და უზრუნველოყოფილია საინჟინრო, საგზაო და საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურით.
„დასახლებები შედგება მიწის ნაკვეთებისა და მათთან ინტეგრირებული სარეკრეაციო, სპორტული და სოციალიზაციის კომპონენტებისგან. მომხმარებელს შეუძლია თავად შეადგინოს საკუთარი სახლის დიზაინი და გეგმარება მკაფიოდ გაწერილი რეგულაციების ფარგლებში. გეგმარების კონცეფციის მიხედვით რეგულირდება ღობის, სახურავისა და შენობის მახასიათებლები, რაც უზრუნველყოფს დასახლებების იერსახის შენარჩუნებას და ორიენტერებულია ცხოვრების ახალ გამოცდილებაზე - მეტ სოლიდარობასა და სოციალიზაციაზე“, — ნათქვამი იყო პროექტის პრეზენტაციისას.
თბილისის გარუბნებზე მოთხოვნა მუდმივად იზრდება და არეალიც მნიშვნელოვნად ფართოვდება. გაფართოებულ არეალებში მოხვდა საგურამო. სოციალურ ქსელში აქტიურად გვხვდება ინფორმაცია სხვადასხვა განაშენიანების შესახებ. ამ შემთხვევაში, შესაძლოა, შემოთავაზებებს შორის იყოს უფრო ორგანიზაბული პატარ-პატარა განაშენიანებები ან კერძო, მცირე კომპანიებისა თუ კერძო პირების შეთავაზებები.
ბევრ ქვეყანაში სუბრურბანული განვითარების მთავარი უპირატესობად ეკოლოგიურად სუფთა გარემო მიიჩნევა, სწორედ ამიტომ ბევრგან გარეუბნები ქალაქებს ხშირად მეტროთი ან სარკინიგზო ხაზით უკავშირდება და, შესაბამისად, ამ უბნებში გამონაბოლქვის მაჩვენებელი შემცირებულია.
რაც შეეხება საქართველოს, სადაც არც მეტროს და არც სარკინიგზო ინფრასტრუქტურა არ არის ქალაქგარეთ საკმარისად განვითარებული, ოდნავ განსხვავებული მოცემულობა გვაქვს. სპეციალისტთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ თუ ამ მიმართულებით გარკვეული რეგულაციები არ ამოქმედდება, მალე წარმოიქმნება ისეთი სუბურბანული დასახლებები, როგორსაც ჯანსაღი ქალაქგანვითარების პოლიტიკა ებრძვის და მთლიანობაში ეკოლოგიურად სუფთა დასახლებების ნაცვლად მივიღებთ საცობებს არა მხოლოდ ქალაქის ცენტრალურ უბნებში, არამედ ქალაქის ყველა გარეუბანთან მისასვლელ გზაზე.
„ემპირიული დაკვირვება აჩვენებს, რომ მოსახლეობის ცენტრიდან გარეუბანში გადინების რამდენიმე მკაფიოდ გამოკვეთილი მიზეზი არსებობს, რაზედაც მოქალაქეები პერმანენტულად საუბრობენ. კერძოდ, ჰაერის დაბინძურება, განსაკუთრებით ქალაქის ცენტრალურ უბნებში, გამწვანებული სივრცეების სიმცირე, სატრანსპორტო პრობლემები, ქაოსური და აქტიური სამშენებლო პროცესი, ხმაური და მტვერი. ეს ყველაფერი იმაზე მიუთითებს, რომ ქალაქის ცენტრში საცხოვრებელი გარემო დაბინძურებულია და არასასურველია დაოჯახების და ბავშვების გაზრდის მსურველთათვის. ამას დამატებული ის გარემოება, რომ ქალაქის ცენტრალურ უბნებში არსებულ საბინაო ფონდზე ფასები მზარდია და, შესაბამისად, ხელმისაწვდომობაც დაბალია. მაშინ, როდესაც თბილისის საზღვრებში არსებული სოფლების მიმდებარედ პატარა მიწის ნაკვეთის (200-600 კვ.მ) ყიდვა და შემდგომ მასზე სახლის მშენებლობა ბევრისთვის ზემოთ აღნიშნული პრობლემების მარტივ გადაწყვეტას წარმოადგენს და ერთი შეხედვით უფრო იაფია. შედეგად გვაქვს მზარდი სუბურბანიზაციის პროცესი, რომელიც გრძელვადიან პერსპექტივაში ქალაქის განვითარებაზე უარყოფითად აისახება გაზრდილი სამანქანო გადაადგილების, სატრანსპორტო საცობების, მონოფუნქციური სამეზობლოების, სოციალური გათიშულობის, გაზრდილი მუნიციპალური ხარჯების და ეკოლოგიური პრობლემების სახით“, — ნათქვამია არქიტექტურულ საკითხებზე გვანცა ნიკოლაიშვილისა და ლევან ასაბაშვილის კვლევაში.
1749474784
1743689253
1735887770
1750005562
