ვანდალიზმი თუ პროტესტის ფორმა?

ვანდალიზმსა და პროტესტს შორის ხაზი ხშირად ბუნდოვანია. აღქმა იმაზეა დამოკიდებული, თუ რა თვალით უყურებს ადამიანი მას. მაშინ, როდესაც ზოგი გრაფიტს უყურებს, როგორც ისტორიულ ან საზოგადოებრივ სივრცეებზე არასასურველ ლაქას, სხვები მას გამოხატვის ძლიერ ფორმად, მარგინალიზებული ხმების ინსტრუმენტად, საზოგადოების იმედგაცრუების ვიზუალურ გამოვლინებად მიიჩნევენ. საქართველოში, განსაკუთრებით თბილისში, ეს დებატები ხშირია ხოლმე. უწყვეტი პროტესტის ფონზე გრაფიტი ისტორიულ კედლებზე ჩნდება და ვნებათაღელვას იწვევს.

პირველ რიგში ის უნდა ვთქვათ, რომ გრაფიტი შენობებზე ლოკალური პრობლემა არ არის, ეს ფენომენი პროტესტის კულტურაში პარიზის ტრიუმფალური თაღიდან დაწყებული, ათენის აკროპოლისით დამთავრებული, მთელი მსოფლიოს გარშემო გვხვდება.

• პარიზი, შექსპირი და კომპანია
  
  პარიზში, სენის მარცხენა სანაპიროზე, ნოტრ-დამის ტაძრის გვერდით მდებარე ლეგენდარული Shakespeare and Company კულტურითა და ისტორიით მდიდარი ადგილია. ეს დაწესებულება არა მხოლოდ წიგნების რიგითი მაღაზია, არამედ მწერლებისა და პოეტების შეხვედრის სივრცე იყო. ჯოისი, ფიცჯერალდი და ჰემინგუეი — ეს კლასიკოსები მაღაზიას იდეების გაცვლისთვის, კოლეგებთან, თანამედროვეებთან საუბრისთვის და თავის შესაფარებლადაც კი იყენებდნენ.
  
  გრაფიტი, რომელიც მაღაზიის კედლებზე პერიოდულად ჩნდება სოციალურ ცვლილებებზე, პოლიტიკურ მოთხოვნებზე ჰყვება. ეს არის გზა, რომ პროტესტი არ ლოკალიზდეს, რომ მილიონობით ადამიანს, რომლებიც ყოველწლიურად პარიზის მოსანახულებლად ჩამოდიან, მიაწვდინონ მისი მცხოვრებლების ხმა. თუმცა ეს ფორმა, რა თქმა უნდა, ცხარე დებატებს იწვევს: ერთნი ამბობენ, რომ ასეთი ქმედება ვანდალიზმის ტოლფასია და შეურაცხყოფს ისტორიას, მაშინ, როდესაც აქტივისტები ამტკიცებენ, რომ გრაფიტი სოციალური სამართლიანობის მოთხოვნის ლეგიტიმური გამოხატულებაა.
  
  

• ფრანგული რევოლუციის მემორიალები
  
  საფრანგეთის მრავალი ისტორიული ადგილი, რომლებიც რევოლუციური მემკვიდრეობის სიმბოლოებად ითვლება, ბოლო წლებში არაერთხელ გახდა გრაფიტის სამიზნე. 2018 წლის „ყვითელი ჟილეტების“ მასობრივი დემონსტრაციები განსაკუთრებით თვალსაჩინო მაგალითია. ტრიუმფალური თაღი, პარიზის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი სიმბოლო, ლოზუნგებითა და წარწერებით დაიფარა, რომლებიც სოციალურ და ეკონომიკურ რეფორმებს მოითხოვდნენ.
  
  ლოზუნგები, როგორიცაა „სამართალი ხალხისთვის“ და „დავამარცხოთ ელიტა“, პირდაპირ უპირისპირდებოდა იმ სოციალურ უთანასწორობას, რაც საფრანგეთში სუფევდა. მიუხედავად იმისა, რომ ისტორიული ძეგლების დაზიანებამ საზოგადოებაში შერეული რეაქცია გამოიწვია, ბევრი მიიჩნევდა, რომ ეს იყო სიმბოლური შეტევა „ძველი რეჟიმის“ იდეებზე, ზუსტად ისეთ იდეებზე, საფრანგეთი რომ თავის დროზე გამეტებით ებრძოდა.
  
  
• ამერიკის შეერთებული შტატები: კაპიტოლიუმი
  
  ვაშინგტონში, Black Lives Matter მოძრაობის ზენიტში, ისტორიული შენობები და საზოგადოებრივი სივრცეები სოლიდარობისა და პროტესტის ტილოდ გადაიქცა. კაპიტოლიუმის ირგვლივ არსებული ნაგებობები, რომლებიც ამერიკის დემოკრატიის სიმბოლოებად მიიჩნევა, დაფარული იყო წარწერებით, რომლებიც გმობდნენ რასიზმსა და პოლიციის ძალადობას.
  
  მიუხედავად იმისა, რომ უშუალოდ კაპიტოლიუმის შენობა დაცული იყო ასეთი ქმედებებისგან, მის სიახლოვეს არსებული მემორიალები და ძეგლები – მათ შორის ლინკოლნის მემორიალი – გამოიყენეს როგორც სოციალური გზავნილების მძლავრი პლატფორმა. ზოგიერთი მათგანი მოგვიანებით გაიწმინდა, მაგრამ გრაფიტის კვალი დარჩა როგორც პროტესტის მნიშვნელოვანი ნიშანი და გლობალური მოძრაობის ნაწილი.
  
  
• ათენი: აკროპოლისი
  
  აკროპოლისის კომპლექსი, რომელიც კაცობრიობის ერთ-ერთ უდიდეს კულტურულ მემკვიდრეობას წარმოადგენს, ბოლო წლებში ასევე აღმოჩნდა პროტესტის ტალღის ეპიცენტრში. ევროპული ეკონომიკური კრიზისის დროს, აქტივისტებმა აკროპოლისის მიმდებარე კედლებზე დატოვეს ლოზუნგები, რომლებიც მოუწოდებდნენ ევროკავშირს უფრო სამართლიანი პოლიტიკისკენ. „თავისუფლება ხალხს“ და „ევროპა ჩვენთვის“ იყო ძირითადი გზავნილები, რომლებიც მკვეთრად გამოხატავდა ბერძნული საზოგადოების უკმაყოფილებას.
  
  
• ნიუ-იორკი: სენტ-პატრიკის ტაძარი
  
  სენტ-პატრიკის ტაძარი ნიუ-იორკის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი რელიგიური შენობაა, რომელიც 2020 წლის პროტესტების დროს საზოგადოების ყურადღების ცენტრში აღმოჩნდა. ტაძრის შესასვლელთან გაჩნდა წარწერები, რომლებიც გმობდნენ პოლიციის ძალადობას და უსამართლობას. „სამართლიანობა ყველასთვის“ და „აფრიკელ-ამერიკელთა სიცოცხლე მნიშვნელოვანია“ იყო ის ძირითადი გზავნილები, რომლებიც საზოგადოებრივი უკმაყოფილების გამოხატულებად იქცა.
  
  მიუხედავად იმისა, რომ მრავალი ადამიანი გრაფიტს ვანდალიზმად მიიჩნევდა და ტაძრის შეურაცხყოფად აღიქვამდა, სხვები მას განიხილავდნენ როგორც გაფრთხილებას, რომ არც რელიგიური დაწესებულებები უნდა იყვნენ განზე გამდგარნი სოციალური დისკუსიებიდან.

რუსთაველის გამზირი: დებატების ეპიცენტრი

რუსთაველის გამზირი საქართველოს კულტურულ და პოლიტიკურ იდენტობაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს. ის სავსეა ისტორიული ღირსშესანიშნაობებით, თეატრებით, მუზეუმებით, ოპერითა და სამთავრობო შენობებით. ათწლეულებია ეს ადგილი გახდა პოლიტიკური დემონსტრაციებისა და სოციალური მოძრაობების ეპიცენტრი. საზოგადოება კი პროტესტს ბევრი ფორმით გამოხატავს: ზოგი იფიცება, ზოგი მარშს აწყობს და ზოგიერთი კიდევ შენობაზე წარწერას აკეთებს.

განსაკუთრებით ბოლო წლების განმავლობაში, რუსთაველის გამზირი სამოქალაქო მღელვარების სცენად გადაიქცა. მთავრობის კორუფციის წინააღმდეგ დემონსტრაციებიდან, LGBTQ+ უფლებებისა და უკრაინის მხარდამჭერ აქციებამდე, ეს ქუჩა საქართველოს პოლიტიკური გამოხატულება გახდა. ამიტომ სულაც არ არის გასაკვირი, რომ გრაფიტი ზუსტად აქ ჩნდება ხოლმე, როგორც ამ მოძრაობების ბუნებრივი, მხატვრული გაგრძელება.

რუსთაველის ისტორიულ კედლებზე გრაფიტი ხშირად ატარებს ძლიერ გზავნილებს, დაწყებული პოლიტიკური რეფორმის მოთხოვნებიდან ადამიანის უფლებების შესახებ განცხადებებამდე. ეს არის გზა, რომელიც აიძულებს გამვლელებს გაერკვნენ ქვეყნის რეალობაში, დატოვონ კომფორტის ზონა და იყვნენ მეტად ინფორმირებულები. თუ მედია, მთავრობა და შენი გარემოცვა სულ სხვადასხვა რამეს ამბობს, გრაფიტი, ეს წარწერები რჩება მიუკერძოებელ, გულწრფელ გზად, რომ გავიგოთ რა ხდება ქუჩაში.

ის, ვინც აქტიურად მონაწილეობს დემონსტრაციებსა და სამოქალაქო პროტესტში, გრაფიტს განიხილავს როგორც აუცილებელ ინსტრუმენტს. მეორე მხრივ, კრიტიკოსები, რომლებიც მას ვანდალიზმად მიიჩნევენ, ხშირად აღმოჩნდებიან იმავე ადამიანთა ჯგუფში, რომლებიც არასდროს ჩართულან პროტესტის აქტიურ ფორმებში. მათთვის გრაფიტი მხოლოდ ზედაპირული, ხილული შედეგია და არა იმედგაცრუებისა და გაუცხოების.

საბოლოოდ, ვანდალიზმის კრიტიკა ხშირად სოციალურ დისტანციაზე მიანიშნებს. ადამიანები, რომლებიც არასდროს დგანან იმ პრობლემების პირისპირ, რასაც აქტივისტები ებრძვიან ან იშვიათად ესწრებიან დემონსტრაციებს, ხშირად ვერ ხვდებიან, რომ გრაფიტი არის ხმა იმათთვის, ვისაც არავინ უსმენს. ამიტომაც, როდესაც ვანდალიზმის კრიტიკოსები „დაზიანებულ“ კედლებზე საუბრობენ, საჭიროა გავაცნობიეროთ, რომ ისინი ხშირად თავად დუმან იმ პროტესტზე, რომელიც ამ კედლების მიღმა დგას. მათ, ვინც არასდროს მონაწილეობს დემონსტრაციებში და არ ეცნობა სოციალური მოძრაობების დინამიკას, გრაფიტი ზედაპირულ მოვლენად ეჩვენებათ — უბრალოდ კედლებზე დატოვებულ წარწერებად, რომელთა არსიც მათთვის გაუგებარია. თუმცა, თითოეული ფერი, თითოეული ხაზი და თითოეული სიტყვა იმ ღრმა კონტექსტის გამოძახილია, რომელიც საჯარო სივრცეებში ჩახშულ ხმებს აცოცხლებს.

ასე, რომ გრაფიტი არ არის უბრალოდ „ლაქა“ ქალაქის ისტორიაზე. ის წარმოადგენს იმ სოციალური მოძრაობების შინაარსს, რომელსაც თანამედროვე საზოგადოებას ქმნის. ეს არის განგაშის სიგნალი, რომელიც შეუმჩნეველი ვერ დარჩება. გრაფიტი ისტორიის ნაწილია, რომელიც ამავე დროს მოქმედებს როგორც მძლავრი შეხსენება იმ საზოგადოებრივი გამოწვევებისა და ბრძოლების შესახებ, რომელთაც ადამიანები ყოველდღიურად აწყდებიან. ის არის არაოფიციალური ისტორიის ჩანაწერი, რომელიც ხშირად გაცილებით უფრო გულწრფელია, ვიდრე ოფიციალური ნარატივები.