გამწვანების პრობლემა თბილისში: ბეტონის ჯუნგლებად ქცეული ქალაქი

თუ ევროპის რომელიმე დიდ ქალაქში ერთხელ მაინც ყოფილხართ, არქიტექტურასთან ერთად თქვენს ყურადღებას აუცილებლად მიიქცევდა ურბანულ გარემოში, ერთმანეთის სიახლოვეს აღმოცენებული დიდი მწვანე ტყე-პარკები, სადაც ბედნიერი, ლაღი ადამიანები ბუნებასთან კავშირით ტკბებიან. ალბათ თეთრი შურითაც შეგშურდებოდათ და მსგავს შესაძლებლობას ინატრებდით თბილისშიც, სადაც, სამწუხაროდ, მწვანე საფარის დეფიციტის, ყოველ ნაბიჯზე აღმართული კორპუსებისა და ავტომობილების წარმოუდგენელი რაოდენობის გამო ხშირად სუნთქვაც კი გაუსაძლისი ხდება.

გამწვანება, რომელიც ადამიანის ფიზიკური და მენტალური ჯანმრთელობისთვის, ეკოლოგიურად ჯანსაღი და მდგრადი, სტაბილური გარემოსთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია, თბილისისთვის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. პრობლემის აქტუალობას ზრდის ქაოსური განაშენიანების მაღალი ტემპი, ქალაქში მოსახლეობის ზრდა და გლობალური დათბობის პრობლემები, ამიტომ თბილისში სიმწვანის დეფიციტის აღმოფხვრა და ახალი გამწვანებული ზონების შექმნა მოსახლეობისთვის პრიორიტეტულ საკითხად მიიჩნევა.

საერთაშორისო სტანდარტით, ქალაქში გამწვანების მდგომარეობა და მისი მწვანე სტატუსი ერთ სულ მოსახლეზე მწვანე სივრცეების რაოდენობის მიხედვით გამოითვლება. საბჭოთა სტანდარტით, თბილისში, სადაც 0,5 მლნ ადამიანი ცხოვრობდა, გამწვანების კოეფიციენტი ერთ სულ მოსახლეზე 15 მ²-ს შეადგენდა, თუმცა ეს მაჩვენებელი არც საბჭოთა დროს იყო დაცული და გამწვანების ყველაზე მაღალი კოეფიციენტი - 13 მ² მხოლოდ 1983 წელს დაფიქსირდა. სხვადასხვა წყაროზე დაყრდნობით, თბილისში მწვანე საფარის სრულყოფილი ინვენტარიზაცია 1988 წლის შემდეგ არ ჩატარებულა. თუმცა, მერიის ინფორმაციით, 2001 წელს ეს რიცხვი, დაახლოებით 5,6 მ²-ს შეადგენდა. მას შემდგომ კი მდგომარეობა საგრძნობლად შეიცვალა.

XX საუკუნის 60-იანი წლებიდან თბილისში მკვეთრად გაფართოვდა ბინათმშენებლობა. მეოთხედი საუკუნის განმავლობაში ქალაქის საბინაო ფონდი დაახლოებით ორნახევარჯერ გაიზარდა და 1984 წლის ბოლოსთვის 15,6 მლნ კვადრატულ მეტრს მიაღწია. ხოლო თავისუფალი ტერიტორიები, რომლებიც მიზანშეწონილი იყო პარკების, ბაღებისა და სკვერების გასაშენებლად, უმეტესად საცხოვრებელ თუ კომერციულ მიზნებს მოხმარდა, რამაც მნიშვნელოვნად დააზიანა ლანდშაფტური ზონის განვითარება.

აღსანიშნავია ისიც, რომ მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის რეკომენდაციის მიხედვით, ქალაქში გამწვანება ერთ სულ მოსახლეზე, სულ მცირე 9 მ²-ია, ხოლო საქართველოს პარლამენტის აპარატის გასული წლების კვლევითი დოკუმენტით, ევროპის საბჭოს 31 ქვეყნის დიდ ქალაქში გამწვანების საშუალო მაჩვენებელი ერთ სულ მოსახლეზე 35,5 მ²-ს შეადგენს. თბილისში კი ერთ სულ მოსახლეზე, დაახლოებით, 2-5 მ² მწვანე ტერიტორია მოდის, რაც საგანგაშო მაჩვენებელია და ეკოლოგიურად არაჯანსაღ გარემოს განაპირობებს.

არაერთი საზოგადოებრივი კვლევით დასტურდება, რომ მოსახლეობისთვის მწვავე, პრიორიტეტულ საკითხთა ჩამონათვალში გამწვანების პრობლემა მოწინავე ადგილს იკავებს. არსებული გამოწვევის საპასუხოდ, ქალაქის გენგეგმა 2030 წლისთვის თითოეულ მოსახლეზე გამწვანებული ტერიტორიის 10 კვადრატულ მეტრამდე გაზრდას ითვალისწინებს. ამასთან, გენგეგმის მიხედვით, საშუალო ნორმატიული მაჩვენებელი ევროპული ქალაქებისთვის, ერთ სულ მოსახლეზე 20 კვ.მ.-ია. ამიტომ (დოკუმენტებისა და საჯარო განცხადებების მიხედვით) ქალაქის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა სწორედ მოსახლეობისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელი გარემოს შექმნა, მწვანე სივრცეებით დაკმაყოფილება და გამწვანებაზე ორიენტირებული პოლიტიკაა.

გენგეგმის ავტორების ანგარიშით, 2030 წლისთვის ქალაქმა უნდა მიიღოს 1 327 ჰა საერთო სარგებლობის ურბანული გამწვანებული ტერიტორია, რაც მნიშვნელოვნად შეცვლის არსებულ მდგომარეობას და გააუმჯობესებს ქალაქის ეკოლოგიურ პირობებს.

თუმცა რამდენად რეალურია ეს გათვლები? რამდენად ხდება გენგეგმის მიხედვით დადგენილი სტანდარტების დაცვა და ქალაქის ეკოლოგიური და ლანდშაფტური ღირებულებების გაფრთხილება, მაშინ, როდესაც ქალაქის თითქმის ყველა ზონაში მწვანე საფარს ახალი კორპუსები და მრავალფუნქციური კომპლექსები, კომერციული ობიექტები ანაცვლებს?

ექსპერტები გამწვანების პრობლემის ძირითად მიზეზებად სამ მთავარ საკითხს ასახელებენ — ახალი მშენებლობა, მწვანე ნარგავების ხმობა და არსებული პარკების არასწორი რეაბილიტაცია. მიუხედავად იმისა, რომ 2019 წელს მიღებული ქალაქის გენერალური გეგმის მიხედვით პრიორიტეტი მწვანე სივრცეებს ენიჭება, დღევანდელი სამშენებლო პოლიტიკა და გადაწყვეტილებები საპირისპიროს ამტკიცებს. ბოლო წლებში არაერთი ნებართვა გაიცა სკვერისა და პარკების ტერიტორიაზე (მაგალითად თამარაშვილისა და ნუცუბიძის ქუჩების მიმდებარედ), ასევე საზოგადოების პროტესტის მიუხედავად მრავალსართულიანი კომპლექსების მშენებლობა იგეგმება ყოფილი იპოდრომის ტყის ტერიტორიაზეც, რაც ქალაქის ეკოლოგიური მდგომარეობისთვის დამაზიანებელია.

გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ, მართალია, კანონით დაუშვებელია ხის მოჭრა და მის ადგილას რაიმეს აშენება, თუმცა ბალახის მწვანე საფარს, ბუჩქებსა და მინდვრებს მსგავსი წესდება არ იცავს, ამიტომ ასეთი ტერიტორიები უფრო ადვილად ნადგურდება. ამასთან, იმ შემთხვევაშიც თუ დეველოპერს მშენებლობის საწყის ეტაპზე ხის მოჭრის ნებართვა არ აქვს, მშენებლობის დასრულების შემდეგ, თუ ხე შენობის ფუნქციონირებას ხელს უშლის ან ობიექტისთვის საფრთხეს წარმოადგენს, მეპატრონეს კანონის დაცვით მისი მოჭრის უფლება ეძლევა, რითაც, სამწუხაროდ, არაკეთილსინდისიერი დეველოპერები ხშირად სარგებლობენ.

ცალკე პრობლემაა ე. წ. სარეკრეაციო ზონების/სკვერების არასრულფასოვანი მოწყობა, სადაც, ხშირ შემთხვევაში, ძირითადი აქცენტი არა გამწვანებაზე, არამედ ინფრასტრუქტურაზე, პარკის მოპირკეთებასა და საჭირო გასართობ/სპორტულ ინვენტარზე კეთდება, რაც ეკოლოგიური თვალსაზრისით ნაკლებ შედეგიანია.

აქტივისტებისა და ექსპერტების შეფასებით, თბილისში მწვანე საფართან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი პრობლემაა ნარგავების დაზიანება და ხეების ხმობაც. ბოლო წლების მონაცემებით, ფიჭვები და სხვა წიწვოვანი ნარგავები მასშტაბურად დაზიანდა, დაავადებები გაუჩნდა, რაც სხვა მცენარეებზეც გავრცელდა. ამიტომ მკვლევრების მოსაზრებით, დაზიანების შესამცირებლად მნიშვნელოვანია ტყეებში სანიტარიული ჭრის ჩატარება და ტერიტორიის გაწმენდა დაზიანებული ტოტებისა თუ წიწვებისგან. ამასთან, გამწვანების პრობლემისა და კლიმატის ცვლილებების შემცირების მიზნით, რეკომენდებულია წიწვოვანი ნარგავები ეტაპობრივად ფართოფოთლოვანი მცენარეებით ჩანაცვლდეს, რადგან ისინი მეტ ჟანგბადს გამოყოფს და გაცილებით მეტ ნახშირორჟანგს შთანთქავს. ამასთან, მათი ნაყოფით ფრინველიც იკვებება და ბევრად გამოსადეგია.

აღნიშნულის საპასუხოდ, თბილისის მერიის განცხადებით, 2018 წელს ტყის ინვენტარიზაცია განხორციელდა, 120 ათასი ჰექტარი ტყე აღიწერა და შედეგების საფუძველზე ტყის მდგრადი მართვის 10-წლიანი გეგმა შემუშავდა, რომელშიც გაწერილია, რომელ ფერდობზე რა ღონისძიებები და სანიტარიული სამუშაოებია ჩასატარებელი. ურბანული სივრცეების შემთხვევაში, დამტკიცდა თბილისისთვის დამახასიათებელი ხე-მცენარეების ნუსხა და განისაზღვრა ისეთი ნარგავები, რომლებიც თბილისის კლიმატისთვის გამძლე და მედეგი იქნება. მიუხედავად იმისა, რომ გამწვანების მიმართულებით თბილისში საინტერესო პროექტები განხორციელდა (გამწვანდა და მოეწყო ქუჩები, ტროტუარები, რეაბილიტაცია ჩაუტარდა გოძიაშვილის, კიკვიძის, ვაკის პარკს, გაშენდა ახალი პარკები გლდანში, ვარკეთილში, თემქის ხევში) აშკარაა, რომ ეს ყოველივე ქალაქისთვის საკმარისი არ არის. თბილისი ნელ-ნელა ბეტონის ჯუნგლებს ემსგავსება და ქალაქში ცხოვრება და სუნთქვა დღითი დღე გაუსაძლისი ხდება.